Medycyna chińska postrzega człowieka holistycznie i wiele miejsca poświęca diecie. Dobór pokarmów i sposób ich przygotowania (Kuchnia 5 Przemian) wspomagają niezakłócony przepływ energii chi, warunkującej zdrowie i dobre samopoczucie. Sięgnij do wielowiekowej chińskiej tradycji i zadbaj o zdrowie poprzez odpowiednią dietę.
Chi – energia życia, energia zdrowia
W medycynie chińskiej organizm jest postrzegany jako mikrokosmos wypełniony energią życiową (chi, Qi). Chi daje siłę, jest symbolem wszystkich form istnienia (myśli, odczuć, ciała, krwi, życia zewnętrznego i wewnętrznego), a jej prawidłowe krążenie w ciele jest jednym z podstawowych warunków zdrowia. W medycynie chińskiej chi oznacza to również zachowanie równowagi między dwoma siłami: Yin (element żeński, łagodny, przyjmujący) i Yang (element męski, twórczy, silny). Według dawnych wierzeń, całe życie w kosmosie, podobnie jak życie człowieka, który jest jego częścią, rozgrywa się wśród napięć między tymi siłami.
Cel medycyny chińskiej
Medycyna chińska chce przywrócenie harmonii ciała i umysłu przez zrównoważenie Yin i Yang oraz energii chi (Qi), która płynie przez ciało czternastoma kanałami (meridianami). Chińscy lekarze wierzą, że udoskonalając przypływ energii życiowej, można zwiększyć odporność organizmu, wspomóc siły witalne i przedłużyć życie. Uważają zarazem, że źródło wszystkich zaburzeń tkwi w zachwianiu równowagi energetycznej organizmu, a nieodpowiedni styl życia może ją nawet zniszczyć. Aby uniknąć chorób, trzeba jednak nie tylko zmienić styl życia i dieta, lecz także sposób pojmowania świata. Ważne aspekty to dobry sen i pogoda ducha oraz prawidłowe odżywianie. Dobroć, miłość, życzliwość są także bardzo ważne w dążeniu do osiągnięcia zdrowia. Całościowe (holistyczne) leczenie powinno dotyczyć wszystkich sfer życia, w tym także sfery emocjonalnej.
Proporcje w diecie
Jednym z elementów zachowania zdrowia jest odpowiednia dieta. Jadłospis powinien składać się z:
- 40% z warzyw i owoców (lekko obgotowanych i gorących)
- 40% z produktów zbożowych – kasza, ryż, otręby
- 20% produktów mięsnych, nabiałowych, cukrów (mięso, jajka, nabiał, tłuszcze, cukier (powodują niestrawność i otyłość).
Kuchnia 5 Przemian
Przy sporządzaniu potraw należy zachować kolejność dodawania składników na podstawie OBIEGU „KARMIĄCEGO” PIĘCIU (ELEMENTÓW) PRZEMIAN (zob. rysunek poniżej), zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Nie jest ważne, który element jest pierwszy, ważny jest ostatni (oznacza wzmocnienie przyporządkowanego mu narządu). Jeżeli produkty będą dodawane chaotycznie, może to zburzyć harmonię potrawy i będzie ona mniej smaczna. Chińczycy twierdzą, że konsumowanie przez dłuższy czas tak przygotowanych potraw może wprowadzić chaos również w życiu. Według medycyny chińskiej, człowiek podczas przygotowywania potraw przekazuje im swoją energię. Jeśli dominują w nim złość i inne negatywne emocje, to posiłek nie będzie służył zdrowiu.
Pięć rodzajów pokarmów
Medycyna chińska dzieli wszystkie pokarmy na 5 rodzajów:
- gorące (masło, ryby wędzone, cebula, pieprz, kawa, czekolada, przyprawy curry i chili)
- ciepłe (fasolka Jaś, ser, szynka, ziemniaki, brzoskwinie, czosnek, kurczak, por, wołowina)
- neutralne (fasola czerwona i szparagowa, groch, kapusta, marchew, mleko, żyto, wiśnie, winogrona, brązowy ryż, buraki, chleb, łosoś, rodzynki, śliwki)
- wychładzające
- zimne (lody, ogórki, pomidory, sałata, jogurty, banany, tofu, mięso kaczki)
Najbardziej wartościowe są pokarmy neutralne, takie jak: fasola czerwona i szparagowa, groch, kapusta, marchew, mleko, żyto, wiśnie, winogrona, brązowy ryż, buraki, chleb, łosoś, rodzynki, śliwki. Nadmiar produktów gorących – Yang (masło, ryby wędzone, cebula, pieprz, kawa, czekolada, przyprawy curry i chili) lub zimnych – Yin (lody, ogórki, pomidory, sałata, jogurty, banany, tofu, mięso kaczki) może doprowadzić do zaburzenia w równowadze energii chi, dlatego powinny one występować w równych proporcjach. Np. po zjedzeniu obiadu składającego się w przeważającej ilości ze składników Yang organizm będzie wymuszał zrównoważenie ich nadmiaru, domagając się owocu czy warzywa o właściwościach Yin. Nie należy również raz jeść potrawy Yin, a innym razem Yang. Jest to dla organizmu szkodliwe, osłabia śledzionę i trzustkę. Korzystne jest spożywanie posiłków ciepłych (fasolka Jaś, ser, szynka, ziemniaki, brzoskwinie, czosnek, kurczak, por, wołowina), ponieważ organizm zużytkowuje znacznie mniej energii na ich strawienie niż zimnego jedzenia (gruszki, kukurydza, arbuzy, grzyby, jabłka, ananasy, pomarańcze, truskawki, rzodkiewki, ryby, pszenica), które wychładza organizm i pozbawia go życiodajnej energii.
Pięć smaków pokarmów
W medycynie chińskiej stosuję się podział produktów według 5 smaków, które mają wpływ na funkcjonowanie poszczególnych narządów:
- kwaśne – (cytryna, ocet winny, drób, pszenica) działają niekorzystnie na wątrobę i pęcherzyk żółciowy. Hamują wydalanie z organizmu wody i toksyn.
- słone – (sól, morskie wodorosty, ryby, owoce morza, strączkowe, wieprzowina) mają działanie moczopędne.
- ostre – (chilli, pieprz, cebula, czosnek, owies, ryż, dziczyzna) działają niekorzystnie na jelito grube i płuca.
- słodkie – (słodkie owoce, miód, cukier, mleko, proso, kukurydza, wołowina, marchew, kurczak, ryż, ziemniaki) – działają kojąco na żołądek i śledzionę.
- gorzkie – (gorzkie zioła, pigwa, aronia, szparagi, żyto, kasza gryczana, baranina, brokuły, piwo) – regulują trawienie.
Sezonowość w diecie
Przy przygotowywaniu potrawy zawsze powinno się mieć na względzie panującą porę roku. W każdej z pór roku należy jeść to, co jest dostępne w danym obszarze klimatycznym. Zimą powinno się jeść to, co daje się przechować w naturalnych warunkach, np. w piwnicy. Tak przechowane warzywa długo zachowują w sobie zgromadzoną w porze letniej energię.
Masowe spożywanie zimą szklarniowych pomidorów, ogórków, a także tropikalnych owoców, w tym cytrusowych i bananów (duża zawartość „chłodzącego” potasu) powoduje wysyłanie do ośrodka termoregulacji fałszywego sygnału o konieczności wzmożenia studzenia organizmu. W konsekwencji otwierają się pory skóry, wzmaga pocenie i organizm zaczyna wypromieniowywać ciepło, zamiast je zatrzymywać. Tym samym zwiększa się podatność na zachorowanie (zamiast w trakcie przeziębienia pić herbatę z cytryną o naturze Yin wychładzającej, warto rozgrzać się naparem z tymianku lub herbatką imbirową o naturze Yang – rozgrzewającej). Wiosną należy stopniowo przechodzić na potrawy lżejsze – Yin: zielony szczypior, kiełki. Ma to na celu odtrucie organizmu po ciężkostrawnych potrawach zimowych. Lato to wielkie Yang, więc należy je równoważyć potrawami o naturze Yin – wychładzającymi. Jesienią powinno się powoli przygotowywać do nadejścia wielkiego Yin – zimy, wprowadzając powoli potrawy ocieplające i rozgrzewające. Zimne napoje można spożywać tylko latem. W innych porach roku utrudniają trawienie zabierając energię trawienną i należy ich unikać.
Dodatkowe zasady spożywania posiłków według medycyny chińskiej
- Jeść 3-4 posiłki dziennie, koniecznie z pełnowartościowym śniadaniem.
- Stosować warzywa z upraw ekologicznych.
- Nie spożywać produktów przetworzonych fabrycznie (w puszkach i słoikach), konserwowanych, sztucznych słodzików, barwników oraz środków zapachowych.
- Jedzenie powinno być aromatyczne, a każdy kęs dokładnie przeżuty.
- Nie pić w trakcie jedzenie (następuje rozcieńczanie enzymów trawiennych).
- Unikać bardzo gorących i bardzo zimnych potraw i napojów oraz nadmiaru alkoholu, kawy, czekolady, rafinowanego cukru, białej mąki, oczyszczonych ziaren zbóż i białego ryżu.
- Czerwone mięso jeść w umiarkowanych ilościach, zamiast niego spożywać ryby, kurczaki i fasolę.
- Spożywać soję i jej przetwory (tofu).
- Mleko krowie zastąpić sojowym.
- Nie łączyć w jednym posiłku białek z węglowodanami z racji różnego odczynu trawienia: kwaśnego dla białek, alkalicznego dla cukrów. Nie spożywać razem kilku rodzajów białka (ze względu na różny czas trawienia).
- Produkty zarówno skrobiowe jak i białkowe zakwaszać w sposób niezwykle umiarkowany (kwas zaburza wydzielanie enzymu ptialiny w jamie ustnej oraz zmniejsza wydzielanie soku żołądkowego). Nie neutralizować produktu o smaku silnie kwaśnym cukrem, a raczej zrezygnować z jego zjedzenia.
- Nie łączyć białka z tłuszczem i cukrem, gdyż hamują wydzielanie soku żołądkowego potrzebnego do strawienia białka.
- Surowe owoce jeść jako oddzielny posiłek.
- Pić kawę zbożową (zamiast kawy z kofeiną) i herbatę ziołową.
- Unikać jedzenia słodkich deserów po głównych posiłkach (obiad, lunch).
- Zachować umiarkowanie w czasie jedzenie, czyli nie przejadać się.
Detoksykacja poprzez dietę
Niektóre potrawy wykazują właściwości odtruwające. Stosuje się je w przypadku spożycia w nadmiarze produktów takich jak.:
- tłuszczów i olejów – herbata z cytryną, rzodkiewka
- słodyczy, produktów kwasotwórczych– zupa miso (na słodycze), sok warzywny (na nadmiar mąki i białek zwierzęcych), rosół wegetariański
- alkoholu– gomasio (sól sezamowa)
- cukru- miso, słone śliwki umeboshi
- mięsa, jaja, serów – owoce, zupy warzywne, sałatki.
Wzmocnij wybrany narząd
Warto pamiętać o przynależności poszczególnych smaków produktów do odpowiednich narządów, aby jak najlepiej oddziaływać na osłabiony organ. Posiłek powinien zawierać wszystkie smaki i barwy. Potrawy z przewagą któregoś z kolorów będą działać na odpowiadający mu narząd wzmacniająco, np.: zupa o zabarwieniu zielonym będzie wzmacniać chi wątroby, kompot z czerwonych owoców – energię serca. Smażenie, panierowanie, dosłodzenie nadają potrawie właściwości Yang, natomiast duszenie, gotowanie lub schładzanie – Yin. W celu dodatkowego wzmocnienia konkretnego narządu należy kierować się następującymi informacjami:
- szybka obróbka lub gotowanie bez pokrywki wzmacnia wątrobę (drewno)
- smażenie, grillowanie wspomaga serce (ogień)
- duszenie lub gotowanie pod przykrywką jest korzystne dla śledziony i trzustki (ziemia)
- pieczenie lub gotowanie w szybkowarze jest dobre dla płuc (metal)
- płukanie i moczenie w zimnej wodzie, blanszowanie służy nerkom (woda).
Słuchaj własnego organizmu
Szybki dobór potrzebnego dla organizmu produktu może opierać się na zasadzie, że pragnienie jakiegoś smaku oznacza pustkę lub słabość narządu. Stosując ten smak (ale nie w nadmiarze!), wzmocniony zostaje osłabiony organ. Natomiast wyraźna niechęć do określonego smaku oznacza nadczynność w narządzie. W takim przypadku w cyklu gotowania nie powinno się na nim kończyć potrawy.
Tabela 1. Współzależności między narządami, barwą, smakiem, żywiołem oraz porą roku
| NARZĄDY KOMPLEMENTARNE | Przynależność do: | ||||
| BARW | SMAKÓW | ŻYWIOŁÓW | PÓR ROKU | ||
| Wątroba i pęcherzyk żółciowy | Zielona | Kwaśny | Drewno | Wiosna | |
| Serce i jelito cienkie | Czerwona | Gorzki, cierpki | Ogień | Lato | |
| Śledziona, trzustka i żołądek | Pomarańczowa/żółta | Słodki, aromatyczny | Ziemia | Późne lato | |
| Płuca i jelito grube | Biała | Ostry, pikantny | Metal | Jesień | |
| Nerki, nadnercza i pęcherz moczowy | Czarna, ciemnobrązowa | Słony | Woda | Zima |